مقدمه :
کودکان سرمایه های فردای جامعه هستند و برای آنکه جامعه ای سازنده داشته باشیم ، باید امروز به آنان بیشتر توجه نماییم. پژوهش های تربیتی گویای این واقعیت هستند که توجه به سلامت جسمی و ذهنی کودکان ، تحولات طبیعی آنان را در طی مراحل رشد تضمین می کند ، در حالی که عدم شناسایی مشکلات جسمی و ذهنی می تواند سلامت کلی کودک را به مخاطره انداخته وانواع مشکلات تحصیلی و رفتاری را برای او به همراه داشته باشد.
شناسایی کودکانی که دچار ناتوانی های رشدی یا نارسایی های یادگیری هستند و یا آمادگی تحصیلی لازم را ندارند و هم چنین پیش بینی و ارائه روش ها و امکانات آموزشی متناسب با نوع مشکل لازمه موفقیت یک نظام آموزشی است ، چرا که در غیر این صورت ممکن است فراگیرانی وارد نظام آموزشی شوند که به واسطه دارا بودن این مشکلات، آموزش را با شکست مواجه سازند ، تعیین شش سال تمام برای ورود به دبستان اگر چه ملاک معتبری برای استفاده از فرصت های آموزشی کلاس اول است ولی به تنهایی نمی تواند ضامن موفقیت کودکان باشد ، چرا که توانایی ها و نیازهای تمامی این گروه سنی همگن و یکسان نیست و آهنگ رشد آنها با یکدیگر متفاوت است.
کودکان شش ساله نه تنها از لحاظ وضعیت ظاهری ، خصوصیات شخصیتی ، هوشی و روانی با یکدیگر متفاوت هستند بلکه عده ای از آنها در بعضی از موارد با محدودیت هایی مواجه اند و بر این اساس هر سال تعدادی از کودکانی که در کلاس اول ابتدایی ثبت نام میکنند ، در یادگیری مطالب آموختنی با کندی پیشرفت کرده و یا با شکست مواجه می شوند و مجبور هستند در سال تحصیلی بعد همان تلاش را از سرگیرند. تضعیف روحیه کودکان به دلیل شکست در یادگیری و در نتیجه قرار گرفتن در شرایط روانی نامناسب یکی از تأثیرات مخرب این وضعیت است که مشکلات خاص رفتاری را برای آنان به همراه می آورد.
ارزیابی های روانی و تربیتی عمدتاً برای تشخیص تفاوت های فردی به کار می روند . این ارزیابی ها ، تفاوت های فردی را از نظر استعداد و خصایص شخصیتی بررسی می کنند. بر این اساس ،تفاوت های مشاهده شده در ارزیابی ها را می توان به تفاوت های واقعی افراد در استعداد ها و خصایص شخصیتی آنها نسبت داد. این واقعیت که افراد از نظر استعداد ، شخصیت و رفتار تفاوت دارند و اینکه این تفاوت ها را می توان مورد سنجش قرارداد ، از ابتدای تاریخ مکتوب زندگی انسان مورد توجه بوده است.با توجه به ضرورت رعایت اصل تفاوت های فردی ، طرح سنجش با همکاری سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور، وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت سنجش سلامت جسمی و آمادگی تحصیلی کودکان آماده ورود به پایه اول دبستان پیش از شروع سال تحصیلی بنیان نهاده شد.
بطور کلی مراقبت سلامت نوجوانان شامل : معاینات دانش آموزان گروههای هدف ، ورود اطلاعات معاینات دانش آموزان برنامه پرونده الکترونیک دانش آموزان، واکسیناسیون 100 درصدی دانش آموزان و آموزش گروه های هدف است .
هدف ازانجام معاینات شناسایی دانش آموزان دارای اختلال است و مخاطب معاینات گروه سنی ، 5تا7 ساله،10 ساله، 13 ساله، 16 ساله یعنی پایه های اول ،چهارم،هفتم ،دهم می باشد.که باید اول معاینه مقدماتی توسط مراقب سلامت و یا بهورز انجام شود و افراد دارای اختلال غربالگری شوند ، سپس معاینات تکمیلی توسط پزشک انجام می شود.پزشک موظف است علاوه بر انجام معاینات تکمیلی طبق بسته خدمتی ، دانش آموزانی که در معاینات تکمیلی دارای اختلال هستند نیز بررسی نماید و درصورت نیاز به مراکز تخصصی و یا فوق تخصصی ارجاع دهد.که خوشبختانه هم از لحاظ کمی روند رو به رشدی داشته ایم ولیکن در سال 98 با توجه به سامانه سیب لازم است برکیفیت معاینات نیز تمرکز بیشتری داشته باشیم.
سازمان جهانی بهداشت عواملی که سلامت کودکان و نوجوانان را به مخاطره می اندازد را در7 حیطه رفتارهای پرخطر برای سلامت تقسیم بندی کرده است که عبارتند از: رفتارهای مرتبط با صدمات غیرعمدی و خشونت، مصرف دخانیات، مصرف الکل و سوء مصرف مواد، رفتار جنسی پرخطر، رفتارهای تغذیه ای ناسالم ، کم تحرکی و اختلالات سلامت روان.
پیشگیری از گسترش این رفتارها در جوامع از اهمیت خاصی برخوردار است که نیاز به فرهنگ خاص و آموزش هایی در رابطه با شیوه سالم زندگی را می طلبد که باید از سنین کودکی و نوجوانی درنظر گرفته شوند بنابراین تغییر در عوامل خطر آن از مهم ترین اقدامات در پیشگیری از آنها در این رده سنی می باشد.
عناوین برنامه های واحد سلامت نوجوانان ، جوانان و مدارس
برنامه های مراقبت سلامت نوجوانان و مدارس
برنامه سلامت جوانان
برنامه مراقبت های سلامت دوره ای نوآموزان پیش دبستانی، بدو ورود به دبستان،پایه چهارم،هفتم و دهم
طرح سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی شامل دو مرحله ارزیابی است:
در این مرحله تمام کودکانی که شرایط ثبت نام در کلاس اول ابتدایی را دارند به پایگاه طرح سنجش مراجعه نموده و پس از تکمیل پرسشنامه توسط منشی پایگاه، از لحاظ وضعیت جسمانی و آمادگی تحصیلی توسط آزمایندگان مورد ارزیابی قرار گرفته سپس به واحدهای بهداشتی جهت انجام معاینه تکمیلی معرفی می شوند و پرورنده الکترونیک آنها تشکیل می گردد.
طبق شناسنامه سلامت ارزیابی تکمیلی توسط پزشک نیز انجام می شود وکودکانی که مشکوک شناخته می شوند جهت ارزیابی دقیق تر به کلینیک های تخصصی معرفی و توسط متخصصین مربوطه با تجهیزات کامل ترودرمدت زمان بیشتری مورد ارزیابی قرار می گیرند.
در اجرای این طرح کلیه مشکلات جسمی و روحی این دانش آموزان بر اساس بسته خدمتی جدید در پایگاههای سنجش و واحدهای بهداشتی تابعه مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند و دانش آموزانی که بعد از غربالگری دارای اختلال جسمی یا روانشناختی ، شناخته شوند ، جهت درمان به مراکز درمانی تابعه این دانشگاه و مراکز خصوصی ارجاع می شوند .
اهداف طرح سنجش دانش آموزان بدو ورود به مدارس ابتدایی
ایمن سازی
برنامه ایمن سازی کشور از تجربیات موفق ملی و بین اللملی در زمینه بهداشت همگانی است . شاخص های پوشش در روستاها و شهر ها حاکی از عدالت در توزیع منابع ایمن سازی برای تمام مردم است.
مراقبت دوره ای سلامت نوجوانان غیردانش آموز
مراقبت دوره ای سلامت دانش آموزان اتباع خارجی فاقد کارت هویتی و اقامتی
معاینات و آموزش پیشگیری از پدیکلوز در دانش آموزان
مدارس یکی از مهمترین محل های بروز آلودگی به شپش می باشد که علاوه بر ایجاد مشکلات جسمی برای دانش آموزان و خانواده آنها می تواند موجب ایجاد مسائل روانی و بیماریها ی ثانویه منتقله از طریق شپش شود بالا بردن سطح آگاهی های جامعه، بهبودرفتارهای بهداشتی، تشخیص و درمان اپیدمیک مبتلایان بخصوص در مراکز تجمعی جمعیتی، از راه های مهم مبارزه با شپش می باشد وهماهنگی وهمکاری گسترده بخش بهداشت با سایر بخش های توسعه ازاقدامات اساسی مبارزه با این حشره محسوب می شود.
اگرچه شیوع ردة سنی خاصی ندارد، اما کودکان دبستانی آسیب پذیرترین گروه سنی هستند و از شدت آلودگی بالایی برخوردارند و تماس نزدیک و طولانی مدت آنها با هم شایع ترین و اصلی ترین راه انتقال است. به این ترتیب ، براساس بررسی های مختلف آلودگی به شپش درایران،درمدرسه ها،به ویژه در مدرسه های ابتدایی دخترانه میزان آلودگی به شپش سر انسان در حد قابل توجهی بالا بوده است .بنابراین،آگاهی مربیان مدرسه از علائم و نشانه های این بیماری در جهت کنترل بیماری گامی مثبت محسوب می شود.
بالابردن سطح آگاهی سطوح مختلف جامعه، به ویژه آموزگاران، بهبود رفتارهای بهداشت فردی،تشخیص و درمان مبتلایان،به خصوص درمدرسه، از راههای مهم مبارزه باآلودگی شپش بوده وهماهنگی و همکاری گستردة بخش بهداشت با سایر بخش های توسعه از اقدامهای اساسی مبارزه با آلودگی به شپش است.
بهداشت محیط مدارس
شناسایی واصلاح اختلالات قامتی دردانش آموزان ( ارگونومی در دانش آموزان و مدارس)
برنامه مناسبت های جهانی و کشوری- هفته ارتقاء بهداشت مدارس
برنامه ارتقاء کیفیت خدمات سلامت نوجوانان و مدارس
پیگیری و درمان دانش آموزان دارای بیماری غیرواگیر و واگیردار
برنامه مدرسه مروج سلامت
برنامه مدرسه مروج سلامت یک حرکت جهانی است که منشاء و مبداء آن، برنامه"سلامت برای همه تا سال " 2000 سازمان جهانی بهداشت که درسال 1978 اعلام شده بوده، است .این برنامه در سال 1990 با برنامه" آموزش برای همه"یونسکو پیوند یافت .درسال 2001 میلادی سازمان جهانی بهداشت درتعاملی چندجانبه بادست اندرکاران بین المللی ذینفع، برنامه مراقبت مدرسه محور را آغاز نمود .هدف عمده ی این نظام مراقبت،روز آمد نمودن اطلاعات سلامت دردانش آموزان، والدین وکارکنان مدارس بود.
در دسامبر 2005 میلادی نشست مشورتی در مورد مدارس مروج سلامت در منطقه مدیترانه شرقی برگزار گردید ،در این نشست کارشناسان حوزه سلامت مدارس و سایر مدیران ( EMRO) مرتبط ازکشورهای منطقه مدیترانه شرقی شرکت داشته و باتبادل تجربیات درمورد ارتقای سلامت درمدارس دربین کشورها به بهترین رویکرد درزمینه طراحی شبکه مدارس مروج سلامت دست یافتند .
برنامه مدارس مروج سلامت درسطح منطقه مدیترانه شرقی علاوه بر اینکه ابزار مناسبی برای یافتن اولویتها، تثبیت برنامه ها و تامین منابع کافی برای برنامه های نوجوانان،جوانان و مدارس می باشد،امکان تبادل نظریات را بین کشورهای مختلف جهان فراهم کرده وشرایط مناسبی را برای رقابت در بین کشورهای منطقه بوجود می آورد .این مدارس روند تغییرات رفتارهای مخاطره آمیزسلامت را زیر نظر داشته وبررسی می کنند.این رفتارها در منطقه شامل :عادتهای غلط غذایی، عدم رعایت بهداشت فردی، مخاطرات سلامت روان،بی تحرکی،رفتارهای جنسی مخاطره آمیز،سوءمصرف مواد والکل،مصرف دخانیات و خشونت می باشد .این برنامه ابعاد وسیعی از سلامت در محیط های آموزشی را در برگرفته و تمامی جنبه ها از جمله محیط مدرسه،والدین واولیاء،سلامت جسمی،سلامت روانی و سلامت اجتماعی و معنوی دانش آموزان را شامل می شود.
اهداف مدارس مروج سلامت :
مدارسی که جهت اجرای برنامه انتخاب می شوند ، بر اساس آیتم های 8 گانه :
ممیزی می شوند و پس از امتیاز دهی به شرح زیر به آنها ستاره تعلق می گیرد .
این فرایند هر سال تکرار خواهد شد و اعطای مجدد نشان به کسب امتیاز لازم در ممیز خارجی نهایی وابسته است.
مدارسی که امتیاز 100 را کسب می کنند علاوه بر دریافت لوح 5 ستاره ؛ از امتیاز ویژه ای نیز برخوردار خواهند شد.
سلامت بلوغ و باروری گروه سنی هدف
توجه به برنامه های بهداشت باروری نوجوانان امری ضروری و اجتناب ناپذیر است . این قشر عظیم نیروی پرتوان و سازنده ای است که نیازمند توجه ویژه برای مصون ماندن از مخاطرات جسمی وروحی می باشند .متاسفانه این قشر آسیب پذیر در مواردی از آگاهی کافی برخوردار نیست .به عنوان مثال ناآگاهی ازتغییرات طبیعی دوران بلوغ و اضطراب ناشی از این ناآگاهی نه تنها سلامت جسمی، بلکه سلامت روحی وروانی وگاها اجتماعی نوجوان را تهدید می کند، به همین دلیل آموزش بهداشت باروری به نوجوانان یکی از مهمترین مسائل انسانی است که در جوامع بشری باید مورد توجه قرار گیرد
ـ بهبود آگاهی ، نگرش و عملکرد دانش آموزان دختر پایه اول متوسطه اول در زمینه بهداشت دوران بلوغ
ارتقاء سبک زندگی سالم در نوجوانان (18-5 سال)
برنامه ارتقاء فعالیت فیزیکی در دانش آموزان (نرمشهای کششی )
پیشگیری از کم تحرکی ازجمله این موارد است و باید چاره ای برای آن اندیشید.گسترش شهرنشینی وکاربرد وسایل نقلیه، و نیز تغییر مشاغل به سمت مشاغل بی تحرک و اغلب در وضعیت ساکن، موجب کاهش قابل توجه تحرک روزانه افراد شده است. پیشرفت این سیر کم تحرکی در دوران کودکی و نوجوانی نیزکاملاً مشهود است. سازمان بهداشت جهانی شیوع فزاینده اضافه وزن وچاقی درکودکان را یک معضل جهانی اعلان نموده و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در دهه های اخیر این عارضه بطور چشمگیر در حال افزایش است و از اینرو کودکان چاق در معرض خطر ابتلا به بیماری های مختلف و ناراحتی های متعددی در کوتاه مدت و بلندمدت قراردارند.
ناراحتیهای مرتبط با تندرستی کوتاه مدت کودکان چاق شامل انزوای اجتماعی و اختلالات روانشناختی بالقوه می باشد. کودکان دارای اضافه وزن یا چاق در معرض خطر بیشتر ابتلا به آسم بوده و از داروهای بیشتری استفاده میکنند. کودکان دارای اضافه وزن و چاق در کوتاه مدت با احتمال بیشتری به بیماری های مختلف معده- رودهای، قلبی – عروقی، غدد درون ریزوارتوپدی نیز مبتلا می شوند در حالیکه همتایان لاغر خود ممکن است در طولانی مدت این ناراحتی ها را تجربه کنند. همچنین مطالعات انجام شده نشان می دهد که رابطه زیادی بین چاقی کودکان و سطح خودباوری و اعتماد به نفس پایین کودکان وجود دارد.
از طرف دیگر قرار گیری دانش آموزان در سنین رشد جسمی و ذهنی و از سوی دیگر ارتباط مستقیم اغلب بیماری های مزمن بزرگسالان با بی تحرکی و چاقی کودکی، ایجاب می کند تا فعالیت بدنی و ورزش در زمره اولویت های برنامه های مرتبط با دانش آموزان در مدارس قرارگیرد. ارتقاء آگاهی و نگرش دانش آموزان در زمینه فعالیت های بدنی می تواند موجب بهبود عملکرد آنان درزمینه انجام فعالیت بدنی و ورزش متناسب با سن و شرایط زمینه ای آنان شود.
برنامه مدیریت خطر بلایا
سوانح و حوادث از بزرگترین مشکلات دنیای امروز به شمار می رود و سومین علت مرگ و میر در کلیه سنین و دومین علت معلولیت ها محسوب می شود. حوادث می تواند سبب اختلالات جسمی و روانی شود و در موارد شدید منجر به مرگ گردد و دانش آموزان به دلیل شرایط سنی و بی تجربگی، در معرض خطرات ناشی از وقوع حوادث قرار دارند. مدرسه فضای اجتماعی خاصی است که آموزش و رشد شخصیت فرزندان امروز که جامعه سازان فردایند در پناه آموزش های صحیح ، فضای فیزیکی مطلوب و محیط مساعد روانی آن پایه گذاری می شود.
سالانه تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان به دلیل تصادفات رانندگی جان خود را از دست می دهند. به منظور کاهش خطرات مربوط به حوادث مانند تصادفات بایستی تمهیداتی در نظر گرفته شود که از جمله آن آموزش مقررات راهنمایی رانندگی به دانش آموزان می باشد.
مراقبت از سلامت جوانان 18 تا 29 سال
ترویج ازدواج سالم در جوانان
1. ارتقای آگاهی جوانان 18 تا 29 سال جمعیت گروه سنی مذکور در ارتباط با ابعاد ازدواج سالم و پایدار
2. بهبود آگاهی جوانان در خصوص مهارتهای اجتماعی موثر در ازدواج سالم
برگزاری هفته سلامت جوان
برگزاری کمیته ارتقاء سلامت جوانان
پیشگیری از مرگ جوانان 18 تا 29 سال بواسطه حوادث حمل و نقل
پیشگیری از رفتارهای پرخطر در جوانان
برنامه پیشگیری وکنترل عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر مصرف الکل و اعتیاد
برنامه پیشگیری وکنترل عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر پرخطر استرس
برنامه پیشگیری وکنترل عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر پرخطر –تغذیه نامناسب
پیشگیری از رفتارهای پرخطر در جوانان (دخانیات)
2. اصلاح شیوه زندگی و رفتارهای پرخطر، کنترل و پیشگیری از مصرف دخانیات در جوانان از طریق آموزش دود دست دوم
